در مطلب روشهای چاپ با انواع شابلون، در مورد چاپ استنسيل (ترافارد) توضیح دادیم. حال در ادامه‌ی همان مطلب، می‌خواهیم شما با نوع دیگری از چاپ شابلونی آشنا کنیم.

چاپ سیلک اسکرین

سيلک اسکرين نوعی از چاپ شابلونی است که در آن مرکب يا رنگ چاپ از منافذ باز يک توری، که بر قاب يا چهارچوبی نصب شده، عبور می کند و در سمت ديگر بر سطح چاپ شونده می نشيند. مسدود کردن منافذ توری با روش های مختلفی امکان پذير است و غير از مراحل طراحی و نيز ساخت شابلون (که عبارت است از مسدود کردن مناطق خارج از طرح)، ساير مراحل با يکديگر شباهت دارند.
در اين قسمت ابتدا طراحی و ساخت شابلون به روش های مختلف توضيح داده می شود. سپس، به مرحلهٔ چاپ (که برای همهٔ
اين تکنيک ها مشترک است) پرداخته می شود.
مواد و ابزار مورد نياز
ميز چاپ (يا تخته چوبی) و گيرهٔ متصل به آن
کلاف چوبی در ابعاد خارجی ۴۰ در ۵۰ سانتی متر (ضخامت چوب مورد استفاده بين ۳ تا ۴سانتی متر)
توری سيلک با درجهٔ بين ۸۰ تا ۱۲۰
اسکوئيجی (کاردک مخصوص سيلک اسکرين) به طول ۲۰ و ۲۵ سانتی متر (برای طرح هايی با عرض بين ۱۵ تا
۲۱ سانتی متر)
رنگ روغنی ساختمانی يا رنگ پلاستيک (سياه، سفيد و سه رنگ اصلی)
کاردک نقاشی و ظرف کوچک پلاستيکی (برای ترکيب کردن رنگ)

حلّال رنگ (تينر يا نفت)
کاغذ و مقوا (انواع متنوعی از کاغذ و مقوا مناسب اين شيوه هستند) با ابعاد ۳۰ در ۴۰ سانتی متر
چسب بسته بندی کارتن (آب چسب)
ابزارهای مخصوص طراحی و ترسيم (چسب کاغذی و شيشه ای، مداد اتود، کاتر، قيچی، کالک ۲۰ در ۳۰ ، کاغذ طراحی،
خط کش فلزی، پاک کن)
روزنامهٔ باطله، پارچهٔ نخی و پنبه
سشوار معمولی
مداد شمعی معمولی (برای تکنيک مداد شمعی)
کاغذ پوستی در ابعاد ۳۰ در ۴۰ سانتی متر (برای تکنيک استنسيل کاغذی)
لاک حساس نشده و مادهٔ حساس همراه آن (برای تکنيک لاک و فوتوسيلک)
۶ و ۱۰ (برای تکنيک لاک) ، قلم موی ۳
مقوای مشکی (از پارچهٔ مشکی و چرم مصنوعی يا نايلون ضخيم مشکی هم می توان استفاده کرد) ابعاد ۳۰ در ۴۰ سانتی متر
(برای تکنيک فوتوسيلک)
سفيدکننده (برای پاک کردن طرح از روی شابلون در تکنيک فوتوسيلک).

مرحلۀ اول: طراحی

توری مورد استفاده در سيلک اسکرين از تار و پودهای منظمی تشکيل شده است که در فواصل ميان هر دو جفت عمودی و
افقی آن، مربعی وجود دارد که مرکب را از خود عبور می دهد. شما در واقع، در مرحلهٔ ساخت شابلون، راه عبور رنگ را در تعدادی از اين مربع‌ها مسدود و بقيه را به صورت باز رها می کنيد و اين موضوع، وجه مشترک ميان تمام روش‌های ساخت شابلون سيلک اسکرين است.

هر يک از روش های ساخت شابلون، شما را به گونهٔ خاص خود در مسدود کردن منافذ توری ياری می کند. بنابراين، لازم است طرحی را انتخاب کنيد که متناسب با روش ساخت شابلون و محدوديت ها و امکانات آن باشد. همچنين با توجه به ابعاد کلاف و لزوم رعايت فاصله بين لبه های طرح و کناره های چهارچوب، حداکثر اندازهٔ طرح در همهٔ روش ها، بايد ۲۱ در ۳۰ سانتی‌متر باشد.

چسباندن کاغذ پوستی روی طرح

تکنيک مداد شمعی:

می‌توانيد در اين تکنيک از طرحی استفاده کنيد که دارای بافت باشد. به عبارت ديگر، همان بافت هايی که می‌توانيد با
استفاده از مداد شمعی روی کاغذ ايجاد کنيد، روی توری نيز قابل استفاده است.

تکنيک مداد شمعی

تکنيک استنسيل (کاغذ پوستی):

همانند تکنيک استنسيل، در اينجا نيز طرحی مناسب است که دارای سطوح قابل تفکيک باشد. طرح‌های دارای سطوح نسبتاً بزرگ و خطوط نه چندان باريک برای اين کار مناسب است. در اينجا نيز، مانند روش استنسيل، بايد دقت کنيد که قسمت‌های سفيد طرح، به يکديگر متصل شوند و استنسيل کاغذی يک تکه باشد.

تکنيک لاک و قلم مو:

مادهٔ مورد استفاده در اين تکنيک، مايع است و با قلم مو به کار گرفته می شود. بنابراين، طرحی مناسب آن است که با حرکات
و توانايی‌های استفاده از قلم مو متناسب باشد. علاوه بر قلم مو، برای ايجاد بافت در اين تکنيک، می توان مايع مورد‌نظر را با اسفنج يا وسايل مشابه نيز به کار گرفت. امولسيون (لاک) حساس نشدهٔ مخصوص سيلک اسکرين برای اين کار مناسب است. حلّال اين ماده، آب است.

تکنيک عکاسی (فوتوسيلک):

از آنجا که در اين تکنيک از روش عکاسی استفاده می شود، لازم است که به عامل نور توجه داشته باشيد. در اين تکنيک تمام سطح شابلون به وسيله مادهٔ حساس به نور (لاک حساس شده) پوشيده می شود و سپس راه عبور نور در مناطق طرح مسدود می‌گردد و قسمت های خارج از طرح به وسيلهٔ نور ثابت می شوند.
طرح می‌بايست بر يک ورقهٔ شفاف (مانند کالک يا طلق) اجرا شده، در مسير نور قرار داده شود تا از عبور نور از قسمت‌های
سياه جلوگيری نموده و نور، تنها از قسمت های خارج از طرح عبور کند و توری حساس شده را در آن مناطق مسدود نمايد. بنابراين، طرح مناسب برای اين منظور، بايد حداکثر تضاد تيرگی روشنی ميان فضای مثبت و منفی را داشته باشد.
استفاده از درجات خاکستری در طرح باعث بروز اتفاقات ناخواسته و پيش بينی نشده می شود. می توانيد طرح خود را با استفاده از راپيد مشکی يا با قلم مو (با استفاده از مرکب مشکی غليظ) بر کالک يا طلق اجرا کنيد. همچنين می‌توان از پرينت ليزری با کنتراست (تضاد) بالا روی طلق يا کالک نيز استفاده کرد.در اين شيوه طرح می تواند دارای جزئيات بسيار باشد.
ابعاد طرح با توجه به اندازهٔ چهارچوبی که در اختيار داريد، حداکثر بايد ۲۱ در ۳۰ سانتی‌متر باشد.

مرحلۀ دوم: ساخت شابلون

تکنيک مداد شمعی:

طرح خود را در زير توری و درست در وسط آن قرار دهيد و آن را با چسب کاغذی ثابت کنيد. از داخل توریبا مداد نرم، کادر و خطوط طرح را روی توری طراحی کنيد. طرح را از پشت توری جدا کنيد و فضای اطراف کادر را (با قلم مو يا کاردک) با استفاده از لاک غير حساس (امولسيونی که مادهٔ حساس کننده با آن مخلوط نشده است)، که با مقدار کمی آب رقيق کرده ايد، بپوشانيد و با استفاده از سشوار آن را خشک کنيد. اگر سشوار را خيلی نزديک و طولانی بر يک نقطه از توری متمرکز کنيد ممکن است باعث سوختن و از بين رفتن آن شود.
اکنون توری را روی سطح سفتی قرار دهيد و از داخل توری، قسمت های منفی طرح را با مداد شمعی بپوشانيد. توجه داشته
باشيد که هر چه بر مداد شمعی بيشتر فشار بياوريد، سفيدی آن قسمت بيشتر می شود. اگر بخواهيد قسمت هايی از طرح بافت داشته باشد، بايد سطح دارای بافت مورد نظر را زير توری قرار دهيد و از داخل با مداد شمعی روی آن بکشيد. برای ايجاد بافت می توان از گونی و انواع پارچهٔ درشت بافت، مقوای مچاله و سپس باز شده، قطعات آجر و سيمان و سنگ فرش های زبر، توری های فلزی، رندهٔ آشپزخانه و بسياری چيزهای ديگر استفاده کرد.

تکنيک استنسيل (کاغذ پوستی):

طرح خود را زير ورقهٔ پوستی بگذاريد و خطوط آن را با مداد ترسيم کنيد. سپس با دقت و با استفاده از تيغ برش و قيچی قسمت‌های تيره را خارج کنيد. در نهايت بايد چيزی شبيه شابلون استنسيل از جنس کاغذ پوستی در اختيار داشته باشيد.

از آنجا که اجرای موفق اين تکنيک در چاپ سيلک اسکرين به دقت بسيار نياز دارد، بايد توجه کنيد که هر گونه شکستگی يا پارگی ممکن است باعث نفوذ رنگ در زير کاغذ پوستی شود و چاپ را دچار مشکل سازد. از آنجا که در اين روش کاغذ پوستی بايد از طرح بزرگتر باشد (حدود پنج سانتی متر از هر طرف) حاشيه های کاغذ پوستی نيز بايد کاملاً سالم بمانند.

کاغذ پوستی آماده شده در زمان چاپ، با رنگ به توری خواهد چسبيد. بنابراين، آن را تا مرحلهٔ چاپ به صورت تا نخورده، سالم و به صورت تخت نگه داری کنيد.

تکنيک لاک و قلم مو:

مانند روش های قبلی، طرح خود را زير توری بگذاريد و با استفاده از مداد معمولی، آن را روی توری پياده کنيد. سپس طرح را از توری جدا کنيد و مانند روش مداد شمعی، فضای بيرون کادر تصوير را با لاک (غير حساس) بپوشانيد و خشک کنيد. فضاهای سفيد طرح خود را با قلم مو و لاک پر کنيد. می توانيد لاک را تا حدی که بتوان آن را به راحتی با قلم مو به کار برد، با آب رقيق کنيد. هنگام کار بايد مواظب باشيد که لاک در سمت ديگر توری جمع نشود يا روی ميز يا لباستان نچکد.

اگر بخواهيد در قسمت هايی از طرح از بافت استفاده کنيد، می توانيد در آن قسمت ها لاک را با استفاده از ابر، اسفنج يا وسيلهٔ ديگری به روی توری منتقل کنيد. پس از اجرای طرح روی توری، آن را با دقت و احتياط خشک کنيد.

تکنيک عکاسی (فوتوسيلک): لاک حساس از مخلوط کردن امولسيون و مادهٔ حساس کنندهٔ موجود در يک بسته، ساخته می شود. اين دو به نسبت ۱۰ (امولسيون يا لاک) به ۱ (مادهٔ حساس کننده) در بسته وجود دارند. مادهٔ حساس کننده را به داخل لاک بريزيد و آن را به خوبی با هم مخلوط کنيد تا کاملاً يکدست شود. پس از يکدست شدن مادهٔ حساس، بايد در حدود يک ساعت صبر کنيد تا حباب های ريز داخل آن خارج شوند. با استفاده از يک کاردک عريض، تمام سطح توری را از هر دو طرف (پشت و داخل) با يک لايهٔ نازک از مادهٔ حساس بپوشانيد و در تاريکی آن را خشک کنيد.
قبل از استفاده از مادهٔ حساس، لازم است که توری را با مواد شوينده (صابون، مايع دست شويی يا پودر لباس شويی) و پنبه
يا پارچهٔ نخی بشوييد و خشک کنيد. طرح خود را که روی طلق يا کالک اجرا کرده ايد، از پشت (با چسب شيشه ای) به وسط توری بچسبانيد. توجه داشته باشيد که روی طرح بايد به طرف توری باشد. چهارچوب را (از سمت توری) روی ميز نور قرار دهيد و يک تکه مقوا يا پارچه يا نايلون به رنگ مشکی از داخل روی توری بگذاريد و روی آن يک قطعه شيشه يا تخته قرار دهيد و در نهايت برای اتصال بيشتر توری به طرح و ميز نور، يک جسم سنگين روی همهٔ آنها بگذاريد.

برش و خارج کردن قسمت های چاپ شوندۀ طرح

برش و خارج کردن قسمت های چاپ شوندۀ طرح

ميز نور را برای مدت معينی (حدود ۴ دقيقه) روشن کنيد و در پايان زمان نوردهی ميز نور را خاموش کنيد و به ترتيب، وزنه، شيشه و مقوای مشکی را برداريد. طرح را از توری جدا و هر دو طرف توری را خيس کنيد و سپس با فشار ملايم آب، قسمت های نور نديده (قسمت های تيره طرح) را باز کنيد. شابلون را با حرارت ملايم خشک کنيد و در صورتی که قسمت هايی از شابلون ناخواسته باز شده باشد، آن را با لاک و قلم مو رتوش کنيد.

مرحلۀ سوم: چاپ

کاغذ و مقوای خود را در اندازه های يکسان و بزرگتر از اندازهٔ طرح برش بزنيد و به صورت تخت آماده کنيد. برای جلوگيری از نفوذ رنگ به بيرون، حاشيه های داخلی شابلون را با استفاده از چسب کارتن (آب چسب) مسدود کنيد. لازم است که لبه های طرح با لبه های چسب چند سانتی متر فاصله داشته باشد و لبه های چسب تا قسمت چوبی کلاف ادامه يابد.
کنترل کنيد که غير از طرح هيچ قسمت ديگری از توری باز نمانده نباشد. در غير اين صورت آن قسمت را رتوش کنيد.
ميز چاپ عبارت است از يک صفحه مسطح در ابعاد بزرگتر از شابلون که در يک سمت به گيره ای متصل است.
شابلون را به گيرهٔ چاپ متصل کنيد و اولين کاغذ چاپ خود را به گونه ای زير آن بگذاريد که طرح در وسط آن واقع شود.

برای راحتی در پيدا کردن جای قرارگيری کاغذ در چاپ نسخه های بعدی، دو سمت کاغذ خود را روی ميز نشانه گذاری کنيد. می‌توانيد با درست کردن يک گونيای مقوايی و چسباندن آن به ميز، اين کار را اصولی‌تر انجام دهيد.
رنگ‌های مناسب برای چاپ اسکرين، تنوع بسيار و کاربردهای گوناگون دارند. در اين کارگاه، به منظور سهولت استفاده، مقرون به صرفه بودن و نيز در دسترس قرار داشتن، از رنگ روغنی مخصوص نقاشی ساختمان استفاده کنيد.

رنگ خود را با استفاده از کاردک يا يک قاشق در حاشيهٔ بالايی طرح بريزيد. غلظت رنگ های ساختمانی موجود در بازار، برای انجام کار مناسب است و لازم نيست آن را تغيير دهيد.

با استفاده از يک اسکوئيجی (کمی بزرگتر از عرض طرح) و با زاويهٔ ۴۵ درجه و با مقداری فشار، رنگ را به سمت ديگر ببريد. با اين کار، رنگ از منافذ باز توری عبور می کند و در سمت ديگر روی کاغذ می نشيند.
پس از اين کار، توری را بالا بياوريد و کاغذ چاپ شده را برداريد. همچنان که توری را بالا نگه داشته ايد، رنگ روی آن را با فشار (و با همان زاويهٔ اسکوئيجی) به سمت ديگر برگردانيد.
توری را دوباره پايين بياوريد و عمل چاپ را تکرار کنيد. در صورت درست بودن تمام شرايط، هر عمل چاپ در نتيجهٔ يکبار عبور اسکوئيجی از روی توری انجام می شود. بايد دقت کنيد هنگامی که توری را بالا گرفته ايد، رنگ روی توری به پايين حرکت نکند و از منافذ طرح به سمت پشت توری نفوذ ننمايد. هنگام برگرداندن رنگ نيز بايد توجه کنيد که لايه ای نازک و يکنواخت از رنگ، تمام سطح طرح را بپوشاند.

اگر بين چاپ دو نسخهٔ چاپی، تأخير بيش از حد وجود داشته باشد، غلظت رنگ زياد و منافذ توری مسدود می شود. به همين دليل کنترل غلظت رنگ در طی مراحل چاپ، امری ضروری است. برای اين کار لازم است، متناسب با تعداد نسخه‌های چاپی، مقدار رنگ بيشتری داخل توری بريزيد و اگر به هر دليل قصد توقف حتی چند دقيقه ای داشتيد، روی طرح را با لايهٔ ضخيمی از رنگ بپوشانيد.
اين کار با اسکوئيجی و فشار کم روی رنگ، در حالتی که شابلون بالا نگه داشته شده باشد، ممکن است. در صورت مسدود شدن منافذ توری نيز می توانيد، با آغشته کردن تکه ای پنبه به تينر و کشيدن آن به پشت توری، منافذ را باز کنيد. لازم است بعد از هر توقف يا باز کردن منافذ با تينر، چند چاپ آزمايشی بگيريد تا کيفيت آن به حد مطلوب برسد.

غير از استنسيل کاغذی، مرحلهٔ چاپ برای تمام روش ها مشابه يکديگر است. برای شروع چاپ با تکنيک استنسيل کاغذی، پس از متصل کردن شابلون به گيره و نشانه گذاری محل کاغذ روی صفحهٔ چاپ، اولین کاغذ چاپ را در جای خود قرار دهید
جای خود قرار دهيد و استنسيل کاغذی را روی آن بگذاريد. سپس توری را پايين بياوريد و مراحل چاپ را مانند روش‌های ديگر انجام دهيد. استنسيل کاغذی در اولين چاپ، به سبب چسبندگی رنگ، از زير به توری می‌چسبد و چاپ بقيهٔ نسخه‌ها مانند قبل ادامه می‌يابد. به ياد داشته باشيد که قبل از شروع چاپ با اين روش نيز بايد حاشيه های داخلی توری با چسب کارتن (آب چسب) پوشيده شده و لبه های چسب تا روی قسمت چوبی کلاف امتداد يافته باشد.

برای تميز کردن شابلون، ابتدا بايد اضافه های رنگ را با دقت از داخل شابلون برداريد و سپس شابلون را با نفت يا تينر تميز کنيد. هر قدر رنگ کمتری در شابلون مانده باشد، تميز کردن آن راحت تر است.
از آب داغ و پارچهٔ نفتی برای زدودن مداد شمعی، از آب برای از بين بردن لاک غير حساس، و از وايتکس (سفيدکننده) برای تميز کردن لاک حساس استفاده کنيد. آب چسب ها نيز با آب از توری جدا می‌شوند.

مرحلۀ چهارم: ارائۀ کار

اين مرحله برای روش سيلک اسکرين نيز مانند ساير روش هاست. رنگ روغنی برای خشک شدن به زمانی چند ساعته نياز
دارد. پس از خشک شدن نسخه های چاپ شده، حاشيهٔ آنها را (با حفظ فاصله از لبهٔ چاپ شده) با استفاده از خط کش و کاتر منظم نماييد و کارها را امضا کنيد.